پرورش بونسای مام Mame یا پرورش بونسای مینیاتوری ، می دانیم که بونسای یعنی درخت کوتوله که در گلدان تخت و کم عمق کاشته میشود و هر چقدر که درخت کوچک‌تر باشد پرورش و نگهداری آن مشکل‌تر است از این روی بن سای های ۱۰ تا ۵ سانتیمتر را به زبان ژاپنی مام (mame) می گویند.
برای نگهداری و حفظ رطوبت ریشه معمولاً گلدان بن سای مام را در گلدان‌های بزرگتر می‌کارند و فقط هنگام نمایش آن گلدان را از گلدان بزرگتر خارج میکند.
برای طراحی بونسای مام از خوابانیدن هوایی در بن سای های سایز بزرگتر استفاده .با پرورش بلند مدت و سیم بندی شاخه‌ها حالتی از پیری و سالمندی دارند پس جدا کردن و انتخاب درست شاخه بن سای مام را پرورش می‌دهند ولی در مخروطیان (کاج، سرو) بیشتر از نهال‌های جوان استفاده در طراحی بن سای مام میکنند همان‌گونه که در فیلم یک سرو جوان را به شکل بن سای مام طرح میکند.
توجه باید داشته باشیم که هر گیاه و درختی که کوچک و کم سن باشد و در گلدان کوچک بکاریم بونسای مام نمی‌شود و اصولاً بن سای نیست مگر اینکه با طراحی درست و ریز شدن برگ‌ها در بعضی از درختان در بن سای برگ درخت ۱۲ برابر کوچک‌تر از گیاه معمولی میشود یک بونسای مام با تمام کوچکی که در ارتفاع دارد ولی شبیه درخت کهن و پیری است که به ابعاد بسیار کوچک به شکل مینیاتوری پرورش یافته است.
مهارت بونسایکار یکی از نکاتیه که باعث میشه پتانسیل های یک نهال خوب یا درختچه کشف بشه .یعنی هرچه مهارت بالاتر باشه امکان اینکه انتخاب های بونسایکار منجر به بوجود آمدن یک بونسای عالی بشه ، بیشترهبا توجه به شرایط بونسایکار باید از بین انواع :
پهن برگان خزان کننده همیشه سبزها خروطیان و سروها
گونه ی خودش رو انتخاب کنه .در این انتخاب ..تطابق شکل تنه با فرم انتخابی در ذهن بونسایکار، مانند باریک شدگی تنه از پایین به بالا ( Taper) ، اسکلت اصلی شاخه دهی درخت ، نباری ( شکل ریشه های بیرون زده ی درخت (Nebari ، تناسب بین قطر و ارتفاع درخت و فاصله ی مناسب اولین شاخه از یقه ی درخت از اهمیت بیشتری برخوردار هست .روند رشد ،در آینده دور را تجسم کنید ،
سعى کنید به طبیعت که میرید از نقاط مختلف درخت عکس بگیرید ، البته نقاشى کشیدن از درخت کمک میکنه که ریزبینى بیشتری روى درخت داشته باشید.هر درخت یا درختچه ای که ساقه خشبی (چوبی ) داشته باشه قابلیت بن سای شدن رو داره فقط توجه کنید که عمر طولانی داشته باشه .
روی درختچه هایی با عمر کوتاه هم میشه برای تمرین فرمها و علاقه ی شخصی کار کرد .
اصولا بونسای کوچک شده یک درخت در طبیعت است فضای بیرونی و داخلی معنایی ندارد اما از زاویه نگاه ما با توجه به قابلیت های نگهداری تعداد محدودی از گونه های گرمسیری در فضای منزل، آنرا به داخلی و بیرونی تقسیم میکنیم؛ اگر فضای باز با گردش هوای تازه و نور مستقیم ندارید مانند یک آپارتمان کوچک، باید از بین گونه های آپارتمانی پایه مناسب انتخاب کنید، در این مکان نمیتوانید بونسای درخت سیب پرورش دهید چون گیاه بیرونی است.
برگ ها بطور طبیعی ریز و کوچک باشد. اندازه میوه ها یا گلها بطور طبیعی کوچک باشد. بونسای هنر ایجاد تناسب در مقیاس کوچک است تصور کنید بونسای کوچک و زیبایی ۲۰ سانت ارتفاع دارد داشتن گل یا میوه های درشت ۱۰ سانتی کاملا تو ذوق بیننده میزند و جالب نیست. پس با انتخاب درست در ابتدای کار این مشکل را برطرف کنیم.
سیب با میوه های درشت
نوعی سیب با میوه های کوچک
بیشتر درختان بعد از سالها تربیت و نگهداشتن در ارتفاع کم، فضای رشد محدود و پس از ایجاد تعداد سرشاخه های زیاد به مرور تا چندین برابر اندازه اولیه برگهای خود را کوچک میکنند. اما در مورد گلها و میوه ها این تغییر اندازه، زیاد محسوس و مناسب نیست.
نکات کلیدی:
اول از همه اینکه ، هر گیاهی رو که انتخاب می کنید باید با علاقه و سلیقه شخصی شما جور باشه و دوستش داشته باشید چون قراره سالیان سال با شما زندگی کنه .
پایه ای انتخاب کنیم که بومی یا سازگار با مکان پرورش و نگهداری ما باشد تا نیاز به هزینه اضافی برای نگهداری آن نداشته باشیم.
درختی انتخاب کنید که پوست تنه آن خوش نقش باشد یا دارای چین و چروک کهنسالی باشد.
هرس پذیر باشه .
چند ساله باشه و ریشه های سالم و محکم داشته باشه .
گیاه در گلدان لق نباشه .
ریشه پر باشه و ترجیحا ریشه ها از زیر گلدان بیرون زده باشه ، در صورت امکان کمی از خاک گلدان رو کنار بزنید و پر بودن و سلامت ریشه رو کنترل کنید یا از وسیله ای که سری شبیه قلاب بافتنی و البته بزرگتر داشته باشه استفاده کنید ، اون رو در خاک فرو کنید و بچرخانید و آرام کمی بیرون بکشید اگر سخت خارج شد ریشه پر است و اگر راحت خارج شد ریشه پر نیست .
برای بن سای احتیاج به ریشه های مویی فراوان داریم ، ریشه های ضخیم و چوبی سطحی بیشتر کاربرد زیبایی برای نباری رو دارن . یه راه دیگه هم اینکه گیاه رو قالبی با خاک از گلدان خارج کنید و ریشه های سطحی رو چک کنید اگه ریشه پر باشه راحت قالبی خارج میشه .
اگه گیاه ریشه های پر و قویی داشته باشه بقیه نواقص رو با این نقطه قوت میشه اصلاح کرد .
گیاه در فصل رویش دارای جوانه و برگ های تازه باشه .
فاصله بین گره ها کم باشه .
انعطاف پذیری داشته باشه و فرم پذیر .
دارای میوه و برگ های ریز باشه متناسب با فرمی که در نظر دارید .
ترجیحا دارای تنه ای نسبتا قطور و شاخه های جانبی فراوان باشه .
به فرم های استاندارد و کلاسیک بونسای نزدیک باشه .
قبل از خرید روی گیاهان تحقیق کنید و ببینید کدام یک مناسب محیط زندگی شما است ، برای آپارتمان می خواهید یا فضای باز ، برای محیط سردسیر، گرمسیر، یا معتدل و مرطوب .
اینها قواعد کلی هست و پیدا کردن یه پایه کامل که تمام مشخصات رو داشته باشه خیلی سخته ، پس به نکته های مهم تر دقت کنید و در انتخاب عجله نکنید .
در اینجا نوشتیم بونسای چیست و تا حدودی با این هنر آشنا شدیم. اولین قدم برای ساخت یک بونسای صبر است ، قدم دوم صبر است و احتمالا قدم سوم نیز داشتن صبر ! خب راستش را بخواهید غیر از صبر به علم باغبانی و یادگیری اصول و قواعد بونسای هم نیاز داریم . اما نگران نباشید یادگیری این قواعد شیرین و لذت بخش است.
خب!سوال اینجاست از کجا شروع کنم؟ برای شروع ابتدا باید درخت مناسب را تهیه کنیم برای شروع میتوانید به این مطلب مراجع کنید . برای داشتن یک بونسای میتوان از کاشت بذر شروع کردیا تهیه نشا ، قلمه و نهال جوان . این چند روش نیازمند صرف زمان فراوان است چیزی در حدود ۱۰ سال ، اما اگر با برنامه پیش بروید نتیجه عالی است و حس فوقالعاده ایی دارد .
راه سریع تر خرید نهال های با سن بالا ، خوابانیدن هوایی (ریشه هوایی) است . اما کوتاه ترین و سریع ترین راه خرید یک پیش بونسای آماده است .
پیش بونسای چیست ؟ پیش تر به دو اصطلاح اشاره کردیم پایه مناسب و پیش بونسای . پایه مناسب به اصطلاح به نهالی گفته میشود که مستعد پرورش به عنوان بونسای است. پیش بونسای پایه ایی است که چندین سال به قصد ایجاد بونسای هرس و تربیت شده و گیاهی کوچک و مناسب برای ساخت بونسای ازآن ایجاد شده.
سریع ترین راه برای داشتن یک بونسای انتخاب پیش بونسای است. برخی از بهترین بونسای های جهان از همین روش ساخته شده اند . قبل از شروع به کار عملی ابتدا باید مکان پرورش و نگهداری خود را بررسی کنیم فراموش نکنیم بونسای یک موجود زنده است و باید حداقل نیازهای آن را برآورده کنیم.اگر در محیط آپارتمانی محدود بدون تراس ، باکن ،حیاط یا فضای سبز هستیم در مقایسه با باغ , ویلا و خانه حیاط دار انتخاب های محدود تری داریم. با آموزش های اولیه و بررسی شرایط نگهداری میتوانیم تصمیم بگیریم که چه نوع درختی را در چه سایزی میتوانیم پرورش دهیم. قدم بعدی تحقیق راجع به نوع درخت است.بهتر است پایه انتخابی ما بومی یا سازگار با مکان پرورش ما باشد . اطلاعات کامل در رابطه با نوع ، گونه و شرایط نگهداری درخت را با جستوجو و مطالعه کسب کنید .مثلا افرا چینی را نمیتوان در آب و هوا گرم و خشک تهران نگهداری کرد و یا سرو ها و سوزنی برگ ها مناسب داخل خانه و محیط بسته نیستند .
بعد از مشخص شدن محل نگهداری و شرایط مورد نیاز درخچه ، باید با انواع سبکها و فرمهای رایج و استاندارد بونسای آشنا شویم. تا با دیدن درخت مناسب در نهالستان بتوانیم آن را تشخیض دهیم . همیشه به یاد داشته باشید طرح کلی یک بونسای ممکن است در یک درخت معمولی و بدون هرس پنهان باشد ، با حذف و هرس شاخه های اضافه میتوان به فرمهای اولیه دست پیدا کردد. در واقع هنر یک بونسایکار نمایان کردن زیبایی و استعداد نهفته در پایه ی انتخابی است. پس از انتخاب پایه مناسب نوبت به فرم دهی آن میرسد. قبل از هر اقدامی نزدیک ترین فرم استاندارد به کار خود را پیدا کنید. میتوانید در گوگل سرچ کنید و نمونه مشابه کار خود را پیدا کنید. حال طرح مناسب را روی کاغذ پیاده کنید. این به شما کمک میکند تا بتوانید قابلیت های درخت را قبل از هر عمل پشیمان کننده ایی بررسی و ارزیابی کنید.
شاخه های اصلی درخت را مشخص کنید و شاخه های اضافی را هرس کنید . برای فرمدهی درخت تکنیک های مختلفی وجود دارد. از جمله هرس – سیم بندی – کشش و بستن – استفاده از ابزار خمش و… فرم های رایج بونسای و قوانین را به درستی بشناسید . بونسای از درختان در طبیعت الهام گرفته میشود. جمع بندی در این مطلب به کلیات اشاره کردیم و فقط جهت آشنایی با روند کلی ساخت یک بونسای بوده . در مطالب بعدی به بررسی جزئیات دقیق تر می پرداز
شاید شما هم در فیلم ها آسیایی و هالیوودی درخچه های بسیار زیبایی را دیده باشید که در گوشه ایی از محـل کار یا خانه زیبایی خاصی را به محیط داده اند یا در برخی از گلفروشی ها درخچه هایی را تحت عنوان بونسای به شما معرفی کرده اند . با یک جستوجوی ساده به تعریف های با این عنوان ها می رسیم:
واژه بن سای به معنی درخت در گلدان یا سینی است. بن (bon) به معنی سینی یا ظرف و سای (sai) یه معنی درخت.
این تعریف درست است اما کامل نیست اکثر افراد اینگونه برداشت می کنند که هر گیاهی که در یک گلدان تخت و با ریشه های درهم پیچیده و شکل عجیب و غیر معمول باشد بونسای است! بگذارید تعریف دیگری داشته باشیم.
نقاشی چیست؟ نقاشی , نگارگری یا رسم فرآیندی است که طی آن رنگ بر روی یک سطح مانند کاغذ یا بوم ایجاد نقش میکند و اثری خلق می شود. طبق تعریف بالا کافی است من یک بوم بیاورم و با یک قلم یک طرح رسم کنم این یک نقاشی است !
تعریف های بالا هر دو درست است ولی هر طرحی نقاشی نیست و باید دارای قواعدی باشد. بونسای نیز دارای قاعده , قانون و استاندارد است. تمام بخش های بونسای دارای تناسب است.تنه ، شاخه ، تاج ، گلدان و.. بن سای یک هنر است , یک هنر زنده ! هر هنری نیاز به یادگیری , تلاش , پشتکار و البته صبر دارد.
تناسبات در بونسای
بونسای چیست؟ بن سای (معادل آن در فارسی دارسان) هنر مینیاتوری کردن درختات است اما فلسفه بونسای بسیار عمیق تر از أن است.در کشور های خاور دور این درخت نمودار هارمونی میان زمین , انسان و طبیعت است . در عرفان کشور های شرق راه تکامل در هماهنگی کامل میان انسان وطبیعت است که تمام اجزای هستی و بالندگی درآن خلاصه می شود. چه هدفی زیبا تر از این برای پرورش و مراقبت بونسای می شود یافت. در غرب نگهداری از بونسای یک سرگرمی است ولی در کشور های خاور دور یک بعد معنوی -فلسفی میز دارد.
در کشور های خاور دور این درخت نمودار هارمونی میان زمین , انسان و طبیعت است.
افرادی که به این کار روی آورده اند ساعت های زیادی را به تماشای درخچه های خود مینشینند ، پاداشت این کار آرامش ، توازن روحی و جسمی و درک عمیق طبیعت و زمان است.پرورش بونسای کار دشواری نیست ، کمی اطلاعات باغبانی و دانستن راهکارهای پیرایش این درختان برای شروع کار کافی است.بونسای یک هنر است و علم آن باغبانی است.نکته مهم در بونسای این است. که بونسای یک درخت رنجور که به زور یا با تغییرات ژنتیکی کوچک نگه داشته شده باشد نیست. بلکه اکثر درختان بونسای عمر طولانی تری نسبت به هم نوعان خود در طبیعت دارند ، عمرهای چند صد ساله و گاهی هزار ساله این نشان میدهد که آنها درختانی بسیار سالم و شاداب هستند. در اینجا به اصول پرورش بونسای اشاره کردیده ای.
تاریخچه بونسای اگر بخواهیم نگاهی گذارا به تاریخچه بن سای داشته باشیم ریشه آن را باید در چین باستان جستوجو کنیم. هنرمندان چین باستان در حدود ۲۲۲ سال قبل از میلاد شروع به ساخت ماکتهایی از باغ های زیبا و طبیعت کردند. برای هماهنگ بودن درختان در این مجموعه آنها ناگزیر بودن درختان را به صورت کوجک پرورش دهند
اولین تصویر از penjing در موزه های معبد Qianling – سال ۷۰۶
در حدود ۲۰۶ قبل از میلاد پرورش درختان در گلدان شروع شد و کلمه بونسای شکل گرفت. در قرن ۱۰- ۱۱ میلادی این هنر احتمالا از طریق راهبان بودایی به ژاپن وارد شد و ژاپن این هنر را به دنیا معرفی کرد.
به طور کلی ۳ سبک شناخته شده از بونسای در شرق وجود دارد سبک ژاپنی . بن سای . Bonsai سبک چینی . پن جینگ . Penjing . نمایی از طبیعت ،ترکیب سنگ ، درخت و گیاه سبک ویتنام Hon non bo این سبک ترکیبی از درخت و گیاه . سنگ و کوه . آب و آبشار است
